Geçici koruma, belirli bir ülke grubundan gelen ve kitlesel göç nedeniyle bireysel mülteci başvurularının yapılamadığı durumlarda uygulanan, sınırlı fakat düzenli bir koruma sistemidir.
Uluslararası göç hareketlerinin yoğunlaştığı günümüzde, savaş, iç çatışma ve insan hakları ihlallerinden kaçan milyonlarca kişi güvenli limanlar arayışına girmiştir. Türkiye, bu süreçte önemli bir ev sahibi ülke haline gelmiş ve bu bağlamda 2014 yılında uygulamaya koyduğu Geçici Koruma Statüsü ile özellikle kitlesel göçlerin yönetilmesine yönelik etkili bir sistem oluşturmuştur. Bu statü, uluslararası hukukta doğrudan karşılığı olan bir statü değilse de, insani bir çözüm modeli olarak dikkat çeker. Peki, geçici koruma tam olarak nedir? Kimleri kapsar ve hangi hakları sağlar?
Geçici koruma, belirli bir ülke grubundan gelen ve kitlesel göç nedeniyle bireysel mülteci başvurularının yapılamadığı durumlarda uygulanan, sınırlı fakat düzenli bir koruma sistemidir. Türkiye’de özellikle Suriye iç savaşının ardından bu statüyle milyonlarca insanın korunması sağlanmıştır. Bu kişilere yasal kalış hakkı tanınmış, temel ihtiyaçlarını karşılamalarına imkân sunulmuş ve belirli hizmetlerden yararlanmaları sağlanmıştır.
Geçici koruma, kişinin doğrudan mülteci ya da şartlı mülteci statüsüne sahip olması anlamına gelmez. Ancak bu kişiler sınır dışı edilemez, zorla geri gönderilemez ve yasal haklara sahip olarak yaşamlarını sürdürebilir.
Türkiye’de geçici koruma statüsü, genel olarak kitlesel göç hareketleriyle ülkeye gelen ve geri gönderilmeleri halinde hayati tehlike yaşayacak olan yabancılara verilir. Bu kapsamda en bilinen örnek, 2011 yılından bu yana Türkiye’ye sığınan Suriyelilerdir. Ancak sadece Suriyeliler değil, başka ülkelerden gelen topluluklar da bu koruma kapsamına alınabilir.
Bu kişilerin kayıt altına alınması işlemleri genellikle yerel göç idareleri aracılığıyla yapılır. Örneğin, İstanbul’da Arnavutköy Göç İdaresi ve Tuzla Göç İdaresi, geçici koruma başvurularının alındığı ve ilgili belgelerin düzenlendiği kurumlardır. Bu kurumlar, başvuru sahiplerine hem yönlendirme hem de belge temini konusunda yardımcı olur.
Geçici koruma altındaki kişiler, Türkiye’de belirli sosyal ve hukuki haklardan yararlanabilirler. En temel hakları arasında eğitim, sağlık hizmetlerine erişim, çalışma izni başvurusu yapabilme ve insani yardım alma gibi imkanlar yer alır. Ancak bu hakların tamamı otomatik olarak tanımlanmaz; ilgili yönetmeliklere ve idari uygulamalara bağlı olarak değerlendirilir.
Sağlık hizmetlerinden faydalanmak için kayıtlı olmak esastır. Kayıt işlemini tamamlamamış olan bireyler bu haklardan yararlanamayabilir. Aynı şekilde çalışma izni için de Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na başvuruda bulunmak gerekir.
Geçici koruma altındaki bireyler, genel ilke olarak geri gönderilemezler. Ancak kamu güvenliğini tehdit eden, ciddi suçlara karışan veya terör faaliyetlerinde bulunan kişiler hakkında Arnavutköy Geri Gönderme Merkezi ve Tuzla Geri Gönderme Merkezi gibi yerlerde idari gözetim uygulanabilir. Bu kişiler hakkında bireysel değerlendirme yapılır ve deport kararı verilmesi durumunda hukuki süreç işletilir.
Geçici koruma statüsü belirli bir süreyle sınırlı değildir. Ancak Türkiye'nin aldığı idari kararlarla bu koruma sonlandırılabilir. Kişi kendi isteğiyle ülkesine dönerse, başka bir ülkeye yerleştirilirse ya da bireysel mülteci başvurusu yaparak farklı bir statüye geçerse geçici koruma sona erebilir. Ayrıca, koruma sağlanan koşulların ortadan kalkması durumunda da toplu olarak koruma sonlandırılabilir.
Geçici koruma, Türkiye’nin göç yönetimi içinde insani yaklaşımla oluşturduğu, kitlesel göç hareketlerine karşı çözüm odaklı bir uygulamadır. Özellikle savaş ve çatışma bölgelerinden kaçmak zorunda kalan insanlar için hayati önem taşır. Bu kişilere, insan onuruna yakışır bir yaşam sunmak ve temel haklarını korumak, hem yasal hem ahlaki bir sorumluluktur. Arnavutköy ve Tuzla gibi İstanbul’un farklı noktalarında bulunan göç idareleri ve geri gönderme merkezleri, geçici koruma sürecinde önemli birer başvuru ve yönlendirme noktası olarak hizmet vermeye devam etmektedir.